Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı ve Dönemleri

Ağustos ayında güneşin en parlak yüzüyle tanıştığımız bir haftanın son gününden hepinize merhaba Sevgili Novarge Ailesi. Bugün sizlerle, büyüme evresinde bilişsel gelişim konusuna açıklık getiren Jean Piaget’in bilişsel gelişim kuramı ve dönemlerinden bahsedeceğiz.

Çocukluktan büyüme evresine dek gözle algılanan her nesne, zihinde şematik bir gösterge oluşturur. Gözle algılanan unsurların zihinde oluşturduğu şema, bireyin çevresinde var olan dünyayı algılama ve anlamlandırma sürecini etkileyen en önemli unsurdur. Zihinde yer edinen şematik yapı, yeni bilgilerin yerleşeceği bir çerçeveyi temsil eder. Piaget’in bilişsel gelişim kuramının ana unsuru, gözle görülen olguların zihinde oluşturduğu şema ile doğru orantılıdır.

1896 yılında İsviçre’de dünyaya gelen gelişim kuramcısı Jean Pieget, bireyin doğumundan ergenlik dönemine dek bilişsel gelişimini incelemiştir. Gelişim kuramcısı Piaget, bilişsel gelişim sürecinin beyin-sinir sisteminin olgunlaşması ve çevreye sağlanan uyumla gerçekleştiğini ifade eder. Gözlem yeteneği sayesinde çocukluktan ergenliğe bilişsel gelişim sürecini ele alan düşünür, çocuk ve zihinsel bilginin üzerine yoğunlaştığı “Çocuğun Ahlaki Yargısı, Zekâ Psikolojisi, Çocuğun Gözüyle Dünya, Çocukta Dil ve Düşünme” gibi eserlere de imza atmıştır.

Novarge’de bugün; büyüme evresinde bilişsel gelişim konusuna açıklık getiren Jean Piaget’in bilişsel gelişim kuramı ve dönemlerini araştırdık. Gelin, birlikte değerlendirelim.

Piaget’in Dört Bilişsel Gelişim Dönemi

Jean Piaget insanın dünyayı algılayabilme sürecinin dört ayrı dönemden ibaret olduğunu öne sürer. Piaget, söz konusu bireylerin bilişsel gelişim sürecinin sırayla ilerlemesi gerektiğini düşünür. Piaget’in gelişim dönemleri; duyusal-motor dönem, işlem öncesi dönem, somut işlemler dönemi ve soyut işlemler dönemi olarak sıralanır.

Duyusal-Motor Dönem (0-2 Yaş)

Bebeklerin görme ve duyma gibi duyusal eylemlerini tutma ve elleme gibi fiziksel eylemleriyle birleştirerek dünyayı algılamaya çalıştıkları döneme, duyu-motor dönemi adı verilir. Bu dönemde bebek yoğun refleksler içerisindedir. En yoğun fiziksel refleksi emmedir. Dönem sonlarına doğru gözle algıladığı nesneler, fiziksel reflekslerin doğmasına yol açar. Örneğin, biberonu gördüğünde yemek yiyeceğini anlar ve emme refleksine hazırlanır. Piaget, duyu-motor evresini 6 alt kademede inceler.

1. Basit Refleksler: Doğum sürecinden sonraki ilk aylarda bebeğin algılama ve hareket süreci sınırlı reflekslerle eşleşir.
2. Birinci Döngüsel Tepkiler ve İlk Alışkanlıklar: 1 ve 4. Aylarda gelişigüzel meydana gelen davranışların ortaya çıktığı görülür. Bebek rastlantısal olarak eliyle yaptığı hareketleri, tekrar denediğinde başarılı olamaz. Bu süreçte yapılan eylem türlerinin büyük bir çoğunluğunda çevreye yönelik ilgi seviyesi azdır.
3. İkincil Döngüsel Tepkiler: 4 ve 8. Ayda ortaya çıkan tepkiler, çevreye karşı ilginin de yoğunlaşmasıyla niyete dönük tepkiler ortaya çıkar. Örneğin bir oyuncaktan çıkar sesi tekrarlamak için vurma eylemleri ya da çevredeki sesleri taklit etme eğilimi artar.
4. İkincil Döngüsel Tepkilerin Eşleşmesi: 8 ve 12. Aylarda bebekler bir şeye ulaşabilmek için göz, el ve dokunma refleksini aynı anda koordine ederler. Bu dönemde bebeklerin dış dünyaya olan ilgileri de artar.
5. Üçüncül Döngüsel Tepki: Piaget’e göre insanın merak duygusunun başlangıcı olan evre, 12 ve 18. Aylarda bebeklerde görülür. Bu dönemlerde bebekler eşyaları farklı şekillere sokmaya ve değişik biçimlerde kullanmaya ilgi gösterirler. Çevrede olup biten her şeye yönelik merak beslemeye başlarlar.
6. Şemaların İçselleştirilmesi: 18 ve 24. Aylarda bebek çevreye yönelik taklitlerini artırır ve şemaları kullanmaya başlar.

İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş)

İşlem öncesi dönemde 2 ve 7 yaş arası çocuklar dünyayı çeşitli imge, kelime ve çizim teknikleriyle ifade etmeye başlarlar. Bu dönemde çocuklar, basit düzenleme ve sınırlandırma yapabilirler. Örneğin, iki rengi birbiriyle bütünleştirebilir ya da iki seçenek arasından birini seçebilirler. Ancak ayrımın esasında yer alan olguyu henüz kavrayamazlar. Pieget’in işlem öncesi dönemi de iki alt başlığa ayrılır.

1. Sembolik İşlev Alt Evresi: 2-4 yaş aralığını kapsayan evrede dil ve konuşma becerileri kazanılmaya başlar. Bu dönemde çocuklar çevrelerinde gelişen olguları anlar ve ifade etmek için sembol becerilerini kullanırlar. Dil ile çeşitli semboller üretir, söz konusu nesneleri semboller üzerinden ilişkilendirmeye başlarlar.
2. Sezgisel Düşünce Alt Evresi: 4 ve 7 yaş aralığını kapsayan dönemde akıl yürütme ve çıkarım özellikleri henüz ilkeldir. Söz konusu evrede çocukların çeşitli kalıplarla soru sorma güdüleri de artış gösterir. Bu dönem “sorma-bilme tutkusu” olarak adlandırılır.

Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş)

Somut işlemler döneminde çocuk, mantıksal düşüncelerini somut nesneler üzerinde konumlandırabilir. Çevrede somut ve belirgin örnekler içeren olgulara yönelik mantık yürütmeyi başarabilirler. Çocuklar bu dönemde, gerçek dünyada geçerliliği bulunan nesneleri kavrayabilirler. Çocuğun okula başlamasıyla eş zamanlı olan dönem nesneleri boyut, renk ve şekil olarak sınıflandırabilmelerini sağlar.

Soyut İşlemler Dönemi (11-15 Yaş)

11 ve 15 yaş aralığını kapsayan dönem, yetişkinlik süresince devam eder. Soyut düşünce ve varsayımlar üzerine düşünebilme güdülerinin artışa geçtiği bir dönemdir. Problemlere karşı çözümler bulunabilir ve gelecek hakkında bir düşünce geliştirilebilir.

Novarge’de bugün, büyüme evresinde bilişsel gelişim konusuna açıklık getiren Jean Piaget’in bilişsel gelişim kuramı ve dönemlerinden bahsettik. Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere hepinize sağlıklı, mutlu ve keyifli bir hafta sonu diliyorum Sevgili Novarge Ailesi.

Unutmayın, her şey geleceğiniz için!

ELİF AKSÜT